पाणी टंचाई प्रकल्प Pdf | Pani Tanchai Prakalp

पाणी टंचाई प्रकल्प Pdf, पाणी टंचाई प्रकल्प प्रस्तावना, पाणी टंचाई प्रकल्पाचे उद्दिष्ट,  Pani Tanchai Prakalp, Pani Tanchai Project in Marathi, Pani Tanchai Prakalp 11th 12th

प्रस्तावना  

पाणी हे मानवजातीच्या जीवनासाठी अत्यंत महत्त्वाचे साधन आहे. त्याचा उपयोग फक्त पिण्यासाठीच नव्हे, तर शेती, उद्योग, स्वच्छता, ऊर्जा निर्मिती आणि इतर दैनंदिन क्रियांमध्ये होतो. परंतु, वाढती लोकसंख्या, औद्योगिकीकरण, शहरीकरण, आणि नैसर्गिक संसाधनांचा अयोग्य वापर यामुळे पाणीटंचाई ही एक गंभीर समस्या बनली आहे. महाराष्ट्रासारख्या राज्यातही पाणीटंचाई हा मोठा प्रश्न बनला आहे, विशेषतः ग्रामीण भागात जिथे पिण्याचे पाणी उपलब्ध करणे कठीण झाले आहे.  

पाण्याची कमतरता केवळ ग्रामीण भागापुरती मर्यादित नाही, तर शहरांमध्येही पाण्याचा तुटवडा जाणवतो. यामुळे शेतीतील उत्पादन कमी होते, ज्याचा परिणाम थेट अर्थव्यवस्थेवर होतो. अनेक ठिकाणी पाण्याचा असमान आणि अयोग्य वापर होत असल्यामुळे जलस्त्रोत नष्ट होत आहेत. याशिवाय हवामान बदलामुळेही पर्जन्यमान कमी झाले आहे, ज्यामुळे भूजल पातळी कमी झाली आहे.  

या समस्येचे गांभीर्य ओळखून ‘पाणीटंचाई प्रकल्प’ राबविण्याची गरज निर्माण झाली आहे. या प्रकल्पाद्वारे पाण्याचा तुटवडा कमी करणे, जलसंधारण करणे, आणि जनजागृती निर्माण करणे हे प्रमुख उद्दिष्ट आहे. जर हा प्रकल्प यशस्वी झाला तर तो महाराष्ट्रासह देशातील इतर भागांनाही दिशादर्शक ठरेल.  

अनुक्रमणिका

हे पण वाचा 👉अरण्याचा पर्यावरणीय अभ्यास प्रकल्प PDF

 प्रकल्पाचे उद्दिष्ट  

‘पाणीटंचाई प्रकल्प’ राबविताना खालील उद्दिष्ट साध्य करणे महत्त्वाचे आहे:  

1. पाणीटंचाईचा अभ्यास आणि कारणांचे विश्लेषण:    प्रकल्पाचा मुख्य उद्देश पाणीटंचाईच्या मूळ कारणांचा अभ्यास करणे आणि त्यावर उपाय शोधणे आहे. कोणत्या ठिकाणी पाणी कमी उपलब्ध आहे, त्याचा तुटवडा कसा भरून काढता येईल, यावर विशेष लक्ष केंद्रित करणे.  

2. जलसंधारणासाठी उपाययोजना:     पावसाचे पाणी अडवून भूजल पुनर्भरण करणे, नवीन जलाशयांची निर्मिती करणे, जलसंधारणाच्या पारंपरिक पद्धती पुन्हा सुरू करणे, यासाठी स्थानिक पातळीवर प्रयत्न करणे.  

3. पाणी व्यवस्थापनाचे महत्त्व पटवून देणे:     पाणी वापरण्याच्या सवयी बदलणे आणि त्याचा योग्य वापर करण्यासाठी जनजागृती करणे. शेतकऱ्यांना ठिबक सिंचन, वाफस पद्धती यांसारख्या आधुनिक तंत्रज्ञानाची माहिती देणे.  

4. पर्यावरणपूरक दृष्टिकोनातून उपाय शोधणे:     निसर्गाशी सुसंगत पद्धतीने पाणी वापरण्याचे मार्ग शोधणे. जलप्रदूषण टाळण्यासाठी स्थानिक प्रशासन, उद्योग, आणि नागरिक यांच्यात सहकार्य वाढवणे.  

5. शासन आणि सामाजिक सहभाग:    सरकारच्या विविध योजनांचा योग्य वापर करून पाणीटंचाईवर मात करणे आणि स्थानिक स्तरावर स्वयंसेवी संस्थांशी समन्वय साधून जलसंवर्धनाचे काम करणे.  

विषयाचे महत्त्व  

पाणी हा निसर्गाचा अमूल्य संपदा असून मानवी जीवनात त्याचे अत्यंत महत्त्व आहे. मानवासोबतच वन्यजीव, वनस्पती, शेती, उद्योगधंदे आणि इतर सर्व क्षेत्रासाठी पाणी आवश्यक आहे. परंतु, वाढती लोकसंख्या, जलस्रोतांचा अव्यवस्थित वापर, वाढते शहरीकरण आणि पर्यावरणीय बदल यामुळे पाणीटंचाई ही गंभीर समस्या बनली आहे.  

महाराष्ट्रासारख्या राज्यात ग्रामीण भागात अनेक वेळा पिण्यासाठी पाणी मिळवणे कठीण होते. पाणीटंचाईमुळे शेतीचे नुकसान होते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नावर विपरीत परिणाम होतो. शहरांमध्येही पाण्याचा तुटवडा उद्योग आणि नागरिकांच्या दैनंदिन गरजांवर परिणाम करतो. पाणीटंचाईमुळे आरोग्याच्या समस्या उद्भवतात, कारण लोकांना स्वच्छ पाणी उपलब्ध होत नाही.  

जलस्रोतांच्या योग्य व्यवस्थापनाच्या अभावामुळे भूजल पातळी खालावली आहे. पर्जन्यमान कमी झाल्यामुळे जलस्रोत कोरडे पडत आहेत, ज्यामुळे जलसंधारणाच्या तंत्रांची आवश्यकता अधिक तीव्र झाली आहे. पाणी हा केवळ जीवनासाठीच नव्हे, तर पर्यावरणाच्या संतुलनासाठीही महत्त्वाचा घटक आहे. पाणीटंचाईमुळे जैवविविधता धोक्यात येते आणि पर्यावरणीय असमतोल निर्माण होतो.  

या सगळ्या पार्श्वभूमीवर पाणीटंचाई प्रकल्प राबविणे गरजेचे आहे. हा प्रकल्प पाण्याचा तुटवडा कमी करण्यासाठी, जलसंधारणासाठी, आणि लोकांमध्ये जागृती निर्माण करण्यासाठी दिशादर्शक ठरेल. योग्य पद्धतीने जलव्यवस्थापन आणि जलसंधारण केल्यास भविष्यातील पाणीटंचाईच्या संकटावर मात करणे शक्य होईल.  

 कार्यपद्धती  

‘पाणीटंचाई प्रकल्प’ राबविण्यासाठी खालील कार्यपद्धती अवलंबली जाईल:  

1. समस्या आणि गरजांची ओळख:     पाणीटंचाई जाणवणाऱ्या भागांचा अभ्यास करणे आणि त्या भागांमध्ये तुटवड्याची कारणे शोधणे. यासाठी पाणी व्यवस्थापनाच्या तज्ज्ञांची मदत घेणे.  

2. जलस्रोतांचा सर्वेक्षण आणि नकाशांकन:     प्रकल्पाच्या सुरुवातीला पाणी उपलब्धतेच्या सर्व स्रोतांचा सर्वेक्षण करणे आणि त्याचे नकाशांकन तयार करणे. जलाशय, विहिरी, नद्या, आणि भूजल स्रोतांचा साठा मोजून त्या आधारे उपाययोजना आखणे.  

3. जलसंधारण तंत्रांचा अवलंब:     पावसाचे पाणी साठविण्यासाठी बंधारे, तलाव, आणि संरक्षित जलाशयांची निर्मिती करणे. ठिबक सिंचन आणि पाणी पुनर्भरण तंत्रज्ञानाचा वापर करणे.  

4. जनजागृती मोहिमा:     स्थानिक नागरिकांना पाणी बचतीचे महत्त्व पटवून देणे. शाळा, महाविद्यालये, आणि गावपातळीवर कार्यशाळा आयोजित करून पाण्याचा काटकसरीने वापर करण्याबाबत माहिती देणे.  

5. सहभागी संस्थांचा समन्वय:     स्थानिक प्रशासन, स्वयंसेवी संस्था, शेतकरी गट, आणि समाजातील विविध घटकांच्या सहभागातून प्रकल्पाची अंमलबजावणी करणे.  

6. प्रगतीचे मूल्यांकन:    प्रकल्प राबवल्यानंतर नियमितपणे परिणामांचे निरीक्षण करणे आणि आवश्यकतेनुसार सुधारणा करणे.  

हे पण वाचा 👉 आधुनिक शेती प्रकल्प PDF

 पाण्याची उपलब्धता  

पाणी ही पृथ्वीवरील सर्वात महत्त्वाची आणि मौल्यवान नैसर्गिक संपत्ती आहे. पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर असलेले 70% क्षेत्र पाण्याने व्यापलेले आहे. मात्र, या पाण्याचा फक्त 2.5% भाग गोड्या पाण्याचा आहे, ज्याचा वापर मानवासाठी शक्य आहे. उर्वरित 97.5% पाणी खारट आहे आणि ते महासागरांमध्ये साठवलेले आहे. गोड्या पाण्यातही 68% भाग हिमनगांमध्ये आणि ग्लेशियरमध्ये साठवलेला आहे. भूजलाचा वाटा सुमारे 30% आहे आणि फक्त 1% पाणी नद्या, तलाव, व पृष्ठभागावरील साठ्यात उपलब्ध आहे.

भारतासारख्या देशात वार्षिक सरासरी पावसाचे प्रमाण मोठे असले तरी, या पावसाचे पाणी योग्य पद्धतीने साठवले जात नाही. महाराष्ट्रासारख्या राज्यातही मोठ्या प्रमाणावर नद्या व तलाव असूनसुद्धा पाणी व्यवस्थापनातील त्रुटीमुळे पाणीटंचाई भासते. जलस्रोतांच्या वाढत्या प्रदूषणामुळेही उपलब्ध पाणी वापरण्यास अयोग्य ठरते. पाण्याचा अपव्यय आणि त्याचा अयोग्य वापर हा देखील मोठा मुद्दा आहे.

 पाणीटंचाईची कारणे  

पाणीटंचाई ही एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी वेगवेगळ्या कारणांमुळे उद्भवते. मुख्य कारणांमध्ये वाढती लोकसंख्या, औद्योगिकीकरण, आणि शहरीकरण आहे. जसे लोकसंख्या वाढत आहे, तसे पाण्याची मागणीही वाढत आहे. यामुळे उपलब्ध संसाधनांवर प्रचंड ताण येतो.  

पाणी व्यवस्थापनातील अपयश हे देखील पाणीटंचाईचे महत्त्वाचे कारण आहे. पावसाचे पाणी साठवण्याच्या योग्य पद्धतींचा अभाव, नद्या व तलावांचे अतिक्रमण, आणि जलस्रोतांचे प्रदूषण यामुळे पाणी वापरण्यास अयोग्य ठरते.  

जलवायू बदलामुळेही पाणीटंचाईची समस्या तीव्र होत आहे. अनियमित पाऊस, दुष्काळ, आणि नद्या कोरड्या पडणे यामुळे अनेक भागांमध्ये पाणी मिळवणे कठीण होते. शेतीसाठी अती पाणी वापर आणि पारंपरिक सिंचन पद्धतींमुळे भूजल पातळी खालावत आहे.  

 पाणीटंचाई निवारणासाठी उपाययोजना  

• पाणीटंचाईची समस्या सोडवण्यासाठी प्रभावी उपाययोजना राबवणे अत्यावश्यक आहे. सर्वप्रथम, पाण्याचा अपव्यय रोखण्यासाठी सार्वजनिक जनजागृती मोहिमा राबवाव्यात. लोकांना पाणी वाचवण्याचे महत्त्व समजावून सांगणे आवश्यक आहे.  

• पावसाच्या पाण्याचे संकलन हा एक प्रभावी उपाय आहे. घरांच्या छतांवरून वाहणारे पाणी साठवून भूजल पुनर्भरणासाठी वापरणे गरजेचे आहे. यासाठी शासकीय पातळीवर तसेच वैयक्तिक स्तरावर प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.  

• सिंचनासाठी आधुनिक पद्धती जसे की ठिबक सिंचन व फवारणी सिंचन यांचा अवलंब करावा. यामुळे शेतीसाठी पाण्याचा वापर कमी होतो.  

• जलस्रोतांचे संरक्षण करणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. नद्या, तलाव, आणि पाणवठ्यांचे प्रदूषण थांबवण्यासाठी कडक नियमांची अंमलबजावणी करावी. तसेच, अतिक्रमण रोखणे आवश्यक आहे.  

• औद्योगिक क्षेत्रातही पाण्याचा योग्य वापर सुनिश्चित करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञानाचा अवलंब करावा.  

• पाणीटंचाईच्या समस्येचे दीर्घकालीन समाधान करण्यासाठी समन्वित जल व्यवस्थापन धोरण तयार करणे आणि अंमलबजावणी करणे आवश्यक आहे.  

हे पण वाचा 👉 औद्योगिक कचऱ्याचे पर्यावरणावर होणारे परिणाम प्रकल्प pdf 

 निरीक्षणे 

पाणीटंचाई हा सध्या देशभरात, विशेषतः ग्रामीण व शहरी भागांमध्ये, गंभीर विषय बनला आहे. निरीक्षणांतून असे आढळले आहे की, पाणीटंचाई ही मुख्यतः भूजल पातळी खालावणे, अनियमित पाऊस, आणि पाणी व्यवस्थापनातील त्रुटींमुळे होते. महाराष्ट्रातील काही जिल्ह्यांमध्ये पावसाचे प्रमाण समाधानकारक असूनही साठवणुकीच्या अडचणींमुळे पाणी उपलब्ध होत नाही.  

पिण्याचे पाणी मिळवण्यासाठी ग्रामीण भागातील महिलांना दीर्घ पल्ले पार करावे लागतात. अनेक ठिकाणी हंगामी नद्या आणि विहिरी कोरड्या पडतात, ज्यामुळे शेतीवरही परिणाम होतो. शहरी भागांमध्ये जल वितरणाचे अपयश आणि पाण्याचा अपव्यय मोठ्या प्रमाणावर दिसून येतो.  

औद्योगिक क्षेत्रांमध्ये पाण्याचा अधिक वापर होत असून ते प्रदूषणाचेही मुख्य कारण ठरते. भूजलाचा अती उपसा हा आणखी एक गंभीर मुद्दा आहे. ठिबक सिंचन व फवारणी सिंचनाच्या पद्धती फार कमी प्रमाणात वापरल्या जात असल्याचे दिसते. पावसाचे पाणी साठवण्यासाठी प्रभावी योजना व रचना नसल्यामुळे जलस्रोत वाया जात आहेत.  

याशिवाय, जलवायू बदलामुळे पाऊस अनियमित झाल्याचे निरीक्षण आले आहे. दुष्काळप्रवण भागांमध्ये हा मुद्दा अधिक तीव्र आहे.  

 विश्लेषण 

पाणीटंचाईचे निरीक्षण केल्यावर असे लक्षात आले की, ही समस्या फक्त नैसर्गिक कारणांपुरती मर्यादित नाही. मानवनिर्मित कारणांमुळेही ही समस्या उग्र स्वरूप धारण करत आहे. उपलब्ध जलस्रोतांचे असमान वितरण आणि त्यांचा प्रभावी वापर न होणे हे महत्त्वाचे मुद्दे आहेत.  

ग्रामीण भागातील शेतीसाठी अधिक प्रमाणात पाण्याचा वापर होत असून पारंपरिक सिंचन पद्धतींमुळे पाण्याचा अपव्यय मोठ्या प्रमाणावर होतो. यामुळे भूजल पातळी लक्षणीयरीत्या घटत आहे. शहरी भागात पाण्याचे अयोग्य व्यवस्थापन, गळती व अपव्यय यामुळे उपलब्ध पाण्याचा पुरेसा लाभ होत नाही.  

जलवायू बदलामुळे पाऊस अनियमित व कमी होत आहे, ज्यामुळे जलसाठ्यांवर परिणाम होतो. याशिवाय, जलप्रदूषणामुळे नद्या व तलावातील पाणी वापरण्यास अयोग्य ठरत आहे.  

सरकारी योजना व धोरणांची प्रभावी अंमलबजावणी न होणे हा देखील एक मोठा अडथळा आहे. पावसाचे पाणी साठवण्यासाठी साधनसामग्री व तंत्रज्ञानाचा अभाव आहे.  

शेती, उद्योग, आणि घरगुती पाणीवापर यामध्ये समतोल साधला गेला नाही तर पाणीटंचाई आणखीनच गंभीर होऊ शकते.  

 निष्कर्ष 

पाणीटंचाई ही नैसर्गिक व मानवनिर्मित कारणांमुळे निर्माण होणारी समस्या आहे. या समस्येवर उपाय करण्यासाठी जलस्रोतांचे संरक्षण, पाणी व्यवस्थापनात सुधारणा, आणि जनजागृती आवश्यक आहे. पावसाचे पाणी साठवणे, आधुनिक सिंचन पद्धतींचा अवलंब, आणि भूजल पुनर्भरण यांसारख्या उपाययोजना जलदगतीने राबवणे गरजेचे आहे.  

ग्रामीण व शहरी भागातील पाणी व्यवस्थापनात तंत्रज्ञानाचा समावेश करणे आणि जलस्रोतांचे समतोल वितरण यासाठी प्रभावी धोरणे तयार करणे आवश्यक आहे. सार्वजनिक व औद्योगिक क्षेत्रांमध्ये पाण्याचा जबाबदारीने वापर करणे ही काळाची गरज आहे.  

 संदर्भ 

1. जलसंवर्धन व पाणी व्यवस्थापन:महाराष्ट्र सरकारची विविध पाणी साठवणूक योजना.  

2. जलवायू बदल व प्रभाव: हवामान अभ्यास अहवाल, भारतीय हवामान विभाग (IMD).  

3. पाणीटंचाईचे तंत्रज्ञान: राष्ट्रीय जल विकास संस्था (NWDA) द्वारा प्रकाशित तंत्रज्ञान व उपाययोजना.  

4. शेती व पाणी वापर: कृषी मंत्रालयाच्या सिंचन तंत्रज्ञान विषयक अहवाल.  

5. सामाजिक समस्या व उपाययोजना: ग्रामीण विकास मंत्रालयाच्या विविध योजना व प्रकल्प.  

प्रकल्पाचे सादरीकरण 

पाणी हा जीवनाचा मूलभूत घटक असून मानवजीवन, शेती, आणि औद्योगिक कार्यांसाठी महत्त्वाचा आहे. मात्र, पाणीटंचाई ही आजच्या काळातील गंभीर समस्या बनली आहे. या समस्येवर उपाय शोधण्यासाठी “पाणी टंचाई प्रकल्प” हा प्रकल्प हाती घेण्यात आला.

प्रकल्पाच्या उद्दिष्टांमध्ये पाणीटंचाईची कारणे समजून घेणे, या समस्येचे विश्लेषण करणे, व त्यावर उपाययोजना सुचवणे यांचा समावेश आहे. महाराष्ट्रातील काही ग्रामीण व शहरी भागांमध्ये पाणीटंचाईमुळे लोकांना विविध अडचणींचा सामना करावा लागत आहे. या प्रकल्पाचा मुख्य उद्देश उपलब्ध जलस्रोतांचा योग्य वापर, व्यवस्थापन, आणि जलसंवर्धन करण्यासाठी जनजागृती करणे हा आहे.

प्रकल्पाच्या पहिल्या टप्प्यात पाणीटंचाईच्या समस्येचे निरीक्षण करण्यात आले. विविध जलस्रोत, भूजल पातळी, आणि पाण्याचा वापर यांचा अभ्यास करण्यात आला. यासाठी जलतज्ज्ञ, स्थानिक रहिवासी, आणि सरकारी अधिकारी यांच्याशी संवाद साधण्यात आला.

दुसऱ्या टप्प्यात उपलब्ध डेटा विश्लेषित करून पाणीटंचाईची कारणे शोधली. यात जलवायू बदल, अयोग्य जलव्यवस्थापन, भूजलाचा अती उपसा, पाणी प्रदूषण, आणि अपव्यय यांचा समावेश आहे. शेती व शहरीकरणामुळे जलस्रोतांवर ताण येत असल्याचेही स्पष्ट झाले.

तिसऱ्या टप्प्यात उपाययोजना मांडण्यात आल्या. यात पावसाच्या पाण्याचे संकलन, ठिबक सिंचन तंत्रज्ञानाचा अवलंब, आणि जलस्रोतांचे संरक्षण यावर भर देण्यात आला. जनजागृतीसाठी शाळा, महाविद्यालये, आणि ग्रामसभांमध्ये व्याख्याने आयोजित करण्यात आली.

प्रकल्प सादरीकरणाचा शेवट हा निष्कर्ष व शिफारशींवर झाला. या प्रकल्पाचा उद्देश लोकांना पाणीटंचाईविषयी जागरूक करणे आणि त्यावर उपाय शोधण्यासाठी ठोस पावले उचलणे हा आहे.

 प्रकल्पाचा अहवाल

पाणी हा पृथ्वीवरील जीवनासाठी अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. पाणी न मिळाल्यामुळे मानवतेसाठी अन्न उत्पादन, पिण्यासाठी पाणी, शेती, उद्योग व इतर अनेक क्षेत्रांमध्ये अडचणी निर्माण होतात. पाणीटंचाई हा प्रकल्प त्याच कारणांमुळे समजून घेणारा आणि या समस्या निराकरणाच्या दृष्टीने उपयुक्त ठरणारा आहे. या प्रकल्पाचा उद्देश पाणीटंचाईच्या समस्या, त्याचे कारण आणि उपाय यांचा अभ्यास करणे आहे.

या प्रकल्पामध्ये पाणीटंचाईचे मुख्य कारणे आणि त्याचे परिणाम यांचा सखोल अभ्यास केला गेला. पाणीटंचाई ही मुख्यतः नद्या, तलाव, विहिरी, जलस्रोतांतील पाण्याचा कमी होणारा स्तर, जलवायू बदल व अपव्यय यामुळे होऊ शकते. भारतात वाढती लोकसंख्या, जलस्रोतांचे असमान वितरण, अत्यधिक पाणी वापर आणि पुरेशी जलसाठवण न करणे या सर्व कारणांमुळे पाणीटंचाईची समस्या गंभीर होत आहे. विशेषतः महाराष्ट्र आणि उत्तर भारतातील काही भागांमध्ये पाणीटंचाईची समस्या दिवसेंदिवस वाढत आहे. पाणीवापराची योग्य प्रणाली न असणे, नद्या व जलस्रोतांचे प्रदूषण यामुळे पाणी दूषित होऊन त्याचा उपयोग मर्यादित झाला आहे.

प्रकल्पासाठी पाणीटंचाईच्या कारणांचा अभ्यास करतांना निरीक्षणे आणि डेटा गोळा करण्यात आले. पावसाचे पाणी साठवण्याची पद्धत आणि जलस्रोतांचे संरक्षण करण्याचे महत्त्व रेखाटले गेले. नद्या आणि तलावांमध्ये प्रदूषणाचे प्रमाण वाढल्यामुळे जलस्रोत दूषित झाले आहेत. त्यामुळे पिण्याच्या पाण्याच्या उपलब्धतेवर मोठा प्रभाव पडतो. जलस्रोतांचे समतोल वितरण व पाणी व्यवस्थापनातील अडचणी या देखील मुख्य कारणे ठरली आहेत.

या प्रकल्पात सुचवलेले उपाय म्हणजे पावसाचे पाणी संकलन, जलस्रोतांचे संरक्षण, ठिबक सिंचन आणि जलसंपत्तीचे पुनर्भरण यावर विशेष भर दिला आहे. पाणी टंचाई रोखण्यासाठी जनजागृती कार्यक्रम, स्थानिक स्तरावर जलस्रोतांचे पुनर्निर्माण व शासकीय धोरणांची सुधारणा करण्याची आवश्यकता आहे. जलवायू बदल व पर्यावरणीय प्रभावामुळे पाणी टंचाईचे प्रमाण अधिक वाढले आहे. पाणी व्यवस्थापनाच्या योग्य पद्धती राबवल्यास या समस्येवर योग्य उपाय सापडू शकतात.

प्रकल्पाची संपूर्ण माहिती घेऊन त्यावर उपाययोजना सुचवून या समस्येचे निराकरण करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. पाणी टंचाईच्या समस्येचा सामना करण्यासाठी सर्व स्तरांवर सामूहिक प्रयत्नांची आवश्यकता आहे.

हे पण वाचा 👉पर्यावरण शिक्षण व जलसुरक्षा प्रकल्प PDF